Oyuncak Seçimi ve En İyi Oyuncaklar

Kitaplar hakkında yazdıktan sonra en iyi çocuk oyuncakları hakkında da tavsiyelerimi yazayım diyordum. Tesadüfen Twitter'da İlker Küçükparlak'ın oyuncak konusundaki tavsiyelerine dair twitlerini okudum. Aslında bir blog kurup bir şeyler yazmaya başladım, ama teknolojiyi de sosyal medyayı da pek sevmem. Genellikle meraktan nasıl bir şeymiş, ne varmış diye bakarım. Ama bilgi bakımından Twitter'da epeyce bir şeyler var. Her neyse...

İlker Küçükparlak'ın ilk tavsiyesi oyuncak alınmaması yönünde. Fazla oyuncak alınması halinde çocuğun bir tanesine yatırım yapması güçleşecek, zaten hediye pekçok oyuncak gelecektir diyor. Doğru söylüyor. Hediye pekçok oyuncak geldi. Ben de az oyuncak aldım. Hatta üst sınır 20-25 TL idi benim için. Ancak, 2 yaş civarında kimi ahşap oyuncaklar için bu sınırı epeyce aştığım oldu. Mümkün olduğunca basit ve işlevli oyuncaklar aldım. Örneğin, kule yapabileceği ve içiçe geçen plastik kutular, büyükten küçüğe sıralanan plastik halkalar gibi. Çocukluğumda dalya diye bir oyun oynardık. 7 tane yassı taşı üst üste dizerdik, sonra belli bir mesafeden taşlara topu atarak taşları devirmeye çalışırdık, ebe olan kişi de topla diğer oyuncuları vurmaya çalışır, topu almaya giderken de diğer oyuncular taşları yeniden dizmeye çalışırlardı. Biz farkında olmadan bu tür oyunlarla kule yapma, mesafeyi ayarlama, strateji geliştirme gibi becerimizi geliştiriyormuşuz. Maalesef dışarıda arkadaşları ile bu tür oyunlar oynatamadığımız için oyuncaklar ile çocuklarımızın becerilerini geliştiriyoruz.

İkinci tavsiyesi, evdeki nesnelerin oyuncağı olması. Örneğin tencereyi gemi yaparak hayalgücü gelişsin diyor. Yine mandallar süperdir diyor. Benim oğlum da tencere, tavayla epeyce oynadı. Ben mutfak dolaplarını oğlumun rahatlıkla tencere ve tava alabileceği bir şekilde organize ettim. 6-12 ay arası en çok oynadığı oyuncaklardan birisi mandallardı. Ara sıra elini sıkıştırıyordu, ama oğlumu epeyce oyalayan oyuncaklardan oldu. Aynı dönemde en çok oynadığı oyuncaklardan bir tanesi de bir hediye olan E.L.C.'ye ait şekil öğreten kırmızı bir otobüs idi. Şekiller prizma şeklinde yapılmış ve bir kısmının içinde sallayınca ses çıkmasını sağlayan boncuklar vardı. Otobüsün arka kapağını çıkarıp, şekilleri oradan içine doldurarak kutuya bir şey koyma becerisini geliştirdi. Evimizdeki eski tip kablolu bir tip telefon da sevdiği oyuncaklardan birisi oldu. Bir yaşından sonra içi bulgur, tuz, kurubaklagil dolu kavanozları kaşıkla karıştırmak veya bu kavanozların içindekilerini kaşıkla bir tabağa aktarmak en sevdiği oyunlardan oldu. Bu oyun ile kaşık kullanmayı öğrendi ve bazı yemeklerini kendisi kaşıkla yemeye başladı. Bir çocuğun neyi nereden öğreneceği belli olmuyor. Evdeki herhangi bir eşya ile hevesle oynuyorsa kendisi için tehlike artzetmediği sürece engellememek gerekiyor.

İlker Küçükparlak, en fonksiyonlu oyuncakların en kötüsü olduğunu, iyi oyuncağın pilsiz, düğmesiz ve fonksiyonsuz olması gerektiğini, böylece fonksiyonun (yani kontrolün) çocukta olacağını, oyuncağın fazladan her işlevinin çocuğun o işlevleri yapmasını engelleyeceğini ve sonuçta televizyon seyretmekten farkının kalmayacağını, oyuncak alınacaksa mümkünse tahtadan, ayrıntısız ve işlevsiz olanlarının alınmasını, oyuncak ile yapacaklarının çocuğun hayalgücüne kalması gerektiğini, sonuçta oyuncağın amacının oyun olduğunu ve zaten oyunun yeterince faydalı olduğunu, dikkati kuvvetlendirici oyuncakların amacından saptığını söylüyor.

Pilli oyuncakları pek tercih etmedim. Hem piller unutulursa akıyor, hem de çocuğu pasifleştiriyor diye düşündüm. Pilli oyuncak olarak şekil öğretici ışıklı ve müzikli bir kaplumbağa ile org gibi fazla işlevi olmayan müzik aletleri aldım. Genellikle plastik olarak lego tarzı inşa oyuncakları ile  kule yapmak için ahşap bloklar aldım. Ahşap bloklar şimdilik çok ilgisini çekmiyor. Kısa süreli oynuyor. Kimi yerde noper, kimi yerde taraklı lego, kimi yerde de monoblok olarak geçen legolarla ve yine ev legolarının koltuk, masa, sandalye gibi küçük parçaları ile çok uzun süre oynadı.

Fergus ve Brigid Lowe tarafından yazılan Bebeğinizin Beyin Eğitimi kitabında, birden çok şekilde oynama imkanı veren oyuncakların seçilmesi öneriliyor. Küçük çocukların oyuncaklarla oynanması gerektiği gibi oynamaktan hoşlanmadıkları belirtiliyor.  Yine TED konferanslarında Sir Ken Robinson (eğitime katkılarından ötürü Sir unvanı verilmiş), beynin en çok hata yaparak öğrendiğini ve yaratıcılığın da böyle geliştiğini söylüyordu (Türkçe alt yazılı konuşması http://www.youtube.com/watch?v=cusZ_0b7Vxw). Bu nedenle, oyuncaklarla istedikleri gibi oynamaları çocukların beyinlerini geliştirmektedir. Genelde büyükler çocuklara müdahale edip nasıl oynayacaklarını gösteriyorlar, halbuki oyuncağı çocuğa verip sadece keşfetmesini beklemek gerekiyor. Örneğin, oğlum iç içe geçen ve kule yapmaya yarayan plastik kutuların en büyüğünün içine en küçüğünü koyup sallayarak kendine çıngırak yapıyordu ve çok keyif aldığı her halinden belli oluyordu.

Yine Bebeğinizin Beyin Eğitimi kitabında tahta, maden, seramik ve taşın çocukların favorisi olduğu söyleniyor. Plastiğin tersine doğal malzemenin sıcaklığı, kokusu, tadı ve birbirine  çarpınca çıkardığı seslerin değişik olduğu ve çocukların ilgisini çektiği ifade ediliyor.  Montessori eğitim sisteminde de daha çok doğal malzemelerden yapılmış, özellikle ahşap oyuncaklar tercih ediliyor. Ancak, ahşap oyuncaklarda en büyük problem boyasının kaliteli olmaması oluyor. Melissa and Doug, E.L.C., Ikea ve Tchibo'nun  kaliteli ahşap oyuncakları oluyor. Örneğin, Tchibo'dan aldığım meyve kesme seti ve Melissa and Doug'un kilit tahtası (latches board) oğlumun çok sevdiği oyuncaklardan. Ama bazen bu oyuncakların boyası bile çok uzun süre kokabiliyor.  Öte yandan kaliteli ahşap oyuncaklar da oldukça pahalı. Bir de ödüllü "citiblocs" var. Onların boyaları kokmuyor, sanki boyalar tahtanın içine nüfus etmiş gibi ve çok yaratıcı şeyler yapılabiliyor. Ben bir indirimden sıcak renkli olanını aldım, ama henüz oğlumla oynamaya başlamadık. Ona tanıtmak için biraz daha beklemeyi düşünüyorum.

İlker Küçükparlak son olarak, erkeklerin bebeklerle, kızların da arabalarla oynamasında sakınca bulunmadığını ve bu tür tercihlerin cinsiyet tercihlerini de etkilemeyeceğini söylüyor. Ben de oğluma çay takımı aldım. Oyuncak kız ve erkek bebek aldım. Hepsi ile epeyce oynadı.

Geçen yaz en çok oynadığı oyuncaklar, el arabası, çim biçme makinası gibi bahçe aletleri, bildiğimiz gerçek boyutlarda tırmık ile saplı faraş ve kürek oldu. Dışarıda parkta çalışan belediye işçilerinden esinlenip bu oyuncaklarla oynuyor. Yaprakları toplamak için tırmığı ve yerleri süpürmek için saplı süpürgeyi artık bizim kadar iyi kullanıyor.

Son dönemde, kitaptan sonra oyun hamuru ile oynamak, boya yapmak ve doktorculuk oynamak oğlumun en çok ilgisini çeken aktiviteler.

Nerede okuduğumu tam hatırlamıyorum, ama bir haberde erkeklere özgü veya cinsiyet bakımından nötr olan oyuncakların beyni geliştirmede kızlara özgü oyuncaklardan daha etkili olduğu yazıyordu.

Bu arada, çocuğun bütün oyuncakları gözönünde olmamalı. İlgi duyduğu, devamlı oynadığı oyuncaklar gözünün önünde olmalı, diğer oyuncakları yine ulaşabileceği, ama gözönünde olmayan yerlere kaldırmakta fayda var. Zira, dolapları açıp o oyuncakları keşfetmesi daha iyi oluyor. Hepsi gözönünde olunca sıkılıyor, çoğuyla oynamıyor. Bir de bir oyuncağa odaklanmış oynarken başka bir oyuncak ile dikkatini dağıtmayın. Belli bir oyuncakla sürekli oynamasının nedeni bir yeteneğini geliştiriyor olması veya yeni bir şeyler keşfetmesidir. Bu nedenle, başka oyuncaklarla ilgisini dağıtmayın. Ne zaman ki o oyuncaktan sıkılır, o zaman yeni bir oyuncak tanıtabilirsiniz. Ayrıca, kendi başına oynuyorsa birlikte oynamak için uğraşmayın, kendi kendine oynamayı böyle öğreniyor. Sonra çocuk biraz büyüyünce hiç kendi başına oyun oynamıyor, hep benim oyun kurmam gerekiyor diye yakınıyoruz.

www.egitimpedia.com'da tüm zamanların en iyi 10 oyuncağı hakkında iki bölüm halinde bir yazı yayımlanmış (ilk beş tanesi bu bağlantıdan, diğer  beşi de bu bağlantıdan okunabilir). Bu oyuncaklar sırasıyla sopa, kutu, ip, karton rulo (kağıt havlu ve tuvalet kağıtlarından çıkan), çamur, mandal, top, tencere,  taş ve kum olarak belirlenmiş. Hemen hemen bütün çocuklar burada sayılan oyuncaklarla oynamışlardır ve bence halen oynuyorlar. En azından benim oğlum oynadı. Ben kendi çocukluğumdan hatırlıyorum, mandallarla kule yapardık, burnumuza kulağımıza takıp canavar olur birbirimizi korkuturduk. Değişik türde, renkte ve biçimde taşlar toplardık, beştaş ya da çoktaş gibi oyunlar oynardık. Yine şimdi çocuklarımızı oynatmıyoruz, ama çamur bizim çok oynağımız bir şeydi. Çamurdan tencere, adam, masa, koltuk gibi şeyler yapar, su birikintilerinde kağıttan ya da çöpten gemilerimizi yüzdürürdük. Şimdi çamurun yerini oyun hamurları aldı gibi görünüyor. İple tek başına ip atladığımız gibi, lastikten ip yaparak grup halinde ip atlamaca oynardık. Zevkli günlerdi!

Son olarak 23 Nisanlarda Migroslarda çocuk kitap ve oyuncaklarında %50 indirim oluyor. Aklınızda bulunsun.

Ben hepsini almadım ama genel olarak bir en iyi oyuncakların bir listesini yapacak olursam:

6-12 aylık dönemde;

1) Çıngıraklar (Özellikle bebeğin uzanıp almasını teşvik eden bir oyuncaktır,)

2) Şekil öğreten oyuncaklar (E.L.C.'nin şekilleri öğreten kırmızı otobüsü, alternatif olarak Ikea'nın yapbozu alınabilir, el becerisini geliştirir ve bir objeyi uygun boşluğa uydurmasını öğretir)

3) Kule yapmak için birbiri içine de geçebilen kutular (ahşap veya plastik olabilir, bebekler ilk zamanlar yapmak yerine sizin yaptıklarınızı yıkacaklardır, sonra kendileri yapmaya başlarlar)

3) Büyükten küçüğe sıralanan renkli halkalar (Ikea'nın piramidi veya plastik halkalar olabilir)

4) Küçük pilsiz arabalar (Hareket eden nesneler ilgisini çeker)

5) Toplar (Pekçok açıdan oyun olanağı sağlar, emeklerken topu almak için hareketlenir, yürümeye başlayınca ayağı ile vurmayı veya elleri ile fırlatmayı öğrenerek motor becerilerini geliştirir, birileri ile karşıklı yuvarlanırsa sosyal becerileri artar)

6) Parmak kuklalar

7) Flash kartlar

8) Bez kitaplar

9) Boncuklu helezon (Ikea'nın boncuklu helezonu alınabilir, ince motor becerilerini geliştirir)

10) Pelüş oyuncaklar (Yıkanabilr olmasına dikkat edin, oğlumun nispeten alerjik bir bebek olması, bebeklerin uzunca bir süre nesneleri ağzına alarak tanıması ve pelüş oyuncakların toz toplamaya müsait oyuncaklar olması nedeniyle ben almadım.)

11) Basit telefonlar (Etrafındakilerin telefon konuşmalarını taklit ederek iletişim becerilerini geliştirir)

12-18 aylık dönemde;

1) Legoların koltuk, masa, sandalye, bebek gibi küçük parçaları veya minyatür oyuncaklar

2) Noper/taraklı lego ve diğer legolar gibi inşa oyuncakları

3) Plastik ama gerçek boyutlara yakın bahçe aletleri (ilgisi varsa)

4) Saplı kürek ve faraş (ilgisi varsa)

5) Sürünce ses çıkaran saplı tekerlek, helikopter, uçak gibi oyuncaklar

6) Çay ve yemek takımı

7) Düz erkek ve kız bebek (barbie, pepe gibi markalı ve kadına benzemeyenlerden)

8) Boya kalemleri ve tebeşir

9) Ahşap yapbozlar

10) Ahşap kule yapmak için bloklar

11) Ahşap meyve kesme seti

12) Ahşap balık tutma seti (oğlum çok ilgilenmedi)

13) Doktor seti (doktor muayenesine de alışması açısından iyi oluyor)

14) Ikea'dan ahşap vinç (çekme ipi de olduğundan çekip dolaşabiliyor, çekip gezdirebildikleri oyuncaklar çocukların çok hoşuna gidiyor)

15) Ikea'nın çekiç bloğu

16) Org, ksilofon (veya zilifon), marakas, üçgen zil gibi müzik aletleri

17) El arabası, alışveriş sepeti, bebek arabası gibi itilerek kullanılan arabalar

18) Kendisinin oturup sürebileceği bir araba (Bize hediye gelmişti, ama oğlum fazla ilgilenmedi, hatta hemen hemen hiç binmedi.)

18 ay ve üzeri dönemde;

1) Oyun hamuru

2) Bisiklet

3) Ikea'nın masa ve sandalyesi

4) Ikea'nın tüneli

5) Ikea'nın kulübesi (Kendine ait özel oyunu alanı istediği bir zaman olacakmış, onun için aldık, ama şimdilik çok oynamıyor)

6) Ben almadım, ama trombolin (Denge kurmayı sağlaması için gerekli, koltuklarınızın üstünde zıplıyorsa gerek yok diyorum :) )

7) Citiblocs (http://www.citiblocsturkey.com/; en önemli özelliği her bloğun tamamıyla aynı özelliklere sahip olması nedeniyle bloklar üst üste konulduğunda denge bozulmuyor.)

8) Flexsy tangles (http://www.flexytangles.com/; bir Türk firmasının buluşu olan bu oyuncakla ev, koltuk, çanta bile yapılabiliyor.)

9) Make'n Break

10) Katamino (3 yaş üstü için daha uygun)

11) Örüntü blokları

12) Çocuk makasları




İlginizi çekebilecek diğer yazılar:

Çocuk Oyun Oynamalı, Ama Nasıl Oyun?

Daha Sade Bir Hayat - Daha Az Sayıda Oyuncak